Grizu Patlaması Nedir ?
İdris Bingöl
1999 yılında Mersin’de doğdu. Aktif olarak Aydın’da Adnan Menderes Üniversitesinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği eğitim programına devam etmektedir. Daha önceden Turizm alanında eğitimini tamamlayan Bingöl, kendi yaptığı araştırmalar ve hedefleri doğrultusunda sağlık, emniyet ve çevre sektörüne adım atmayı amaçlayarak eğitim hayatını bu doğrultuda yönlendirmeye karar verdi. Öğrenim hayatının 2. yılına devam etmekle birlikte gündeme dair araştırmalarına ve çalışmalarına devam etmektedir. Öncelikli hedef olarak eğitim sürecini başarıyla tamamlamak isteyen Bingöl, ardından SEÇ kültüründe başarılı bir noktada olmayı hedeflemektedir.
20 yılda En Az 471 Madenci Hayatını Alan Grizu Patlaması
Yeraltı madencilik faaliyetlerinin başlıca risklerini gaz ve toz patlamaları oluşturuyor. Her yıl dünya genelinde madenlerde meydana gelen patlamalar çok sayıda işçinin hayatına mal olabiliyor.
Madencilik işkolu çalışma hayatının en tehlikeli sektörleri arasında yer alıyor. Türkiye’de 1996–2006 yılları arasındaki SGK verilerine göre iş kazalarının %8,71’i, meslek hastalığı vakalarının %49,20’si, sürekli iş göremezlik vakalarının %26,76’sı, ölüm vakalarının ise %10,05’i madencilik sektöründe meydana geldi.
Madencilik sektöründe uzmanların ve araştırmacıların, gaz ve toz patlamalarının önlenebilir olduğuna yönelik çalışmaları mevcut.
Fransızca bir kelime olan grizu, metanla havanın karışımını ifade ediyor. Yönetmeliklere göre yeraltı çalışmalarında patlayıcı ortama zemin hazırlayacak miktarda metan gazı çıkma ihtimalinin olduğu yerler grizulu kabul ediliyor.
Kimyasal formülü CH4 olan metan renksiz, kokusuz ve yanıcı bir gaz. Metan gazı; ömürleşme, kömürün kökeni olan ve su altında havasız kalan bitkilerdeki karbon, hidrojen ve oksijenin birbirleri ile yaptıkları kimyasal tepkimeler ile oluşur. Bu kimyasal tepkimeler neticesinde karbon oksijen ile birleşerek (CO2), oksijen hidrojen ile birleşerek (H2O) ve hidrojen karbon ile birleşerek (CH4) meydana geliyor.
Metan patlaması yeterli miktarda oksijenin, patlayıcı gazın CH4 bir araya gelmesi ve bir tutuşturucu kaynağı ile teması sonucunda gerçekleşiyor. Uzmanlara göre en güçlü patlama metan oranı yüzde 9 seviyesini aştığında meydana geliyor
Çalışma ve Sanayi Bakanlığı uzmanlarına göre metan, yeraltı maden işletmelerinde üç şekilde maden havasına karışabilir:
- Kazı sırasında ortama metan yayılması,
- Metan boşalması (arından ortama metan yayılımı),
- Ani metan çıkışı
Patlama sırasında ortamın genişliğine göre sıcaklık 1850–2650 dereceye kadar ulaşıyor.
YERALTINDA METAN GAZININ BİRİKMESİNİN ÖNLENİLMESİ
Yeraltında çalışılan madenlerde havalandırma düzenlemesinin, hava metan karışımındaki metan oranının %1 in altında tutacak ve dönüş yollarında metan gazı oranını %1 ‘i geçirmeyecek şekilde hesaplanması gerekmektedir. Madende havalandırma hesapları yapılırken, maden dahilindeki yerlere gereken miktarda temiz havanın gönderilmesi hususunda da hesaplamalar yapılmalıdır. Metan birikiminin önlenmesi için;
~ Metanın drenaj ile önceden tahliyesi tercih edilmelidir. Mümkün olduğu ölçüde bütün çalışma sahasının drene edilmesi faydalı olacaktır. Bunun dışında çalışılan yüzeyin metandan drene edilmesi için gereken önlemler alınmalıdır.
~ Grizulu madenlerde doğal havalandırma yerine mekanik havalandırma yapılmalı, emici ve üfleyici fanlar kullanılmalıdır. Ayrıca bu ocaklar için her fanın mutlaka yedekleri olmalı ve bir aksaklıkta devreye girmeleri sağlanmalıdır.
~ Maden ocaklarının havalandırma planları en ince ayrıntılarına kadar ve madenin tamamını kapsayacak hassasiyette yapılmalıdır.
~ Maden, içerideki havanın dışarıya çıkacağı şekilde havalandırılmalıdır.
~ Maden ocağında tasarlanan havalandırma sistemi basit olmalı, karmaşık havalandırma şebekelerinden kaçınılmalı fakat yapılan planlarda gereken havalandırma miktarları her zaman göz önüne alınmalıdır.
~ Çalışma alanında havalandırma doğal havalandırma ile aynı yönde yapılmalı ve ters havalandırmadan kaçınılmalıdır.
~ Aynaların havalandırılmasında aktif (temiz) hava kullanılmalıdır.
~ Aktif (temiz) hava öncelikle en alt kotlardaki çalışma yerlerine gönderilmeli ve daha sonra havalandırma sistemiyle maden içerisine dağıtılmalıdır.
~ Ortamdaki metanın tahliyesini sağlamaya yeterli havanın geçişine imkân verecek kesitte taban, tavan yolları oluşturulmalıdır.
~ Tali havalandırma yalnızca hazırlık işlerinde uygulanmalı, üretim panoları ana havalandırma sistemine bağlanmalıdır.
~ Gerektiğinde maden içerisindeki hava akımını kolaylıkla düzenleyebilecek şekilde ayarlanabilen havalandırma tertibatları yapılmalıdır.
~ Ayak eğimi 5 derece veya daha fazla olduğunda, hava akımı yönü aşağıdan yukarıya doğru olmalıdır.
~ Kaçaklar minimum seviyeye indirilmelidir.
~ Havalandırma kapıları düzgün ve kuvvetli şekilde kurulmalı, regülatörler gerekli yerlere ve standartlara uygun şekilde yapılmalıdır.
~ Çalışma yöntemi seçilirken, ayakların kolayca havalandırmasına olanak verecek ve öncelikle baş yukarılar olmak üzere kör bacaları en az içerecek nitelikte yöntemlerin seçilmesine dikkat edilmelidir.
~ Sistematik ölçümlerle havalandırma ve gaz emisyonu takip edilmelidir.
Türk İSG Mevzuatında Grizu Patlamaları
21/02/2004 tarih ve 25380 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği.
Bölüm C Yeraltı Maden İşletmelerinde Uygulanacak Asgari Özel Hükümler
- Yeraltı çalışmalarında patlayıcı ortam oluşması riski yaratacak miktarda metan gazı çıkma ihtimalinin olduğu yerler grizulu kabul edilir.
- Havalandırma bir veya daha fazla mekanik sistemle sağlanacaktır.
- Çalışmalar metan gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülecektir. Metan gazından kaynaklanacak riskleri mümkün olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınacaktır.
- Tali havalandırma sadece ana havalandırma akışı ile bağlantısı bulunan, ilerleme çalışmaları ve kurtarma çalışmalarının yapıldığı yerlerde uygulanacaktır. Üretim yapılan yerlerde, sadece işçilerin sağlık ve güvenliği için yeterli ek önlemler alınması şartıyla tali havalandırma yapılabilir.
- Belirtilen havalandırma ölçümleri, metan gazı ölçümleri ile birlikte yapılacaktır. Sağlık ve güvenlik dokümanında belirtilmesi halinde, üretim ünitelerinden dönüş havası içinde ve üretim yerlerindeki gazların birikebileceği yerlerde, metan gazı seviyesi sürekli olarak izlenecektir.
- Grizulu maden ocaklarında yalnız bu tür ocaklar için uygun olan patlayıcı maddeler ve ateşleyiciler kullanılır.
- Sigara içmek, içmek amacıyla tütün mamulleri ile alev ve kıvılcım çıkarabilecek her türlü maddeyi taşımak ve bulundurmak yasaktır. Alevle kesme, kaynak yapma ve benzeri diğer işlemlere, işçilerin sağlık ve güvenliklerini korumaya yönelik özel önlemler alınması kaydıyla sadece istisnai durumlarda izin verilir.
İdris Bingöl
20 yılda En Az 471 Madenci Hayatını Alan Grizu Patlaması
Yeraltı madencilik faaliyetlerinin başlıca risklerini gaz ve toz patlamaları oluşturuyor. Her yıl dünya genelinde madenlerde meydana gelen patlamalar çok sayıda işçinin hayatına mal olabiliyor.
Madencilik işkolu çalışma hayatının en tehlikeli sektörleri arasında yer alıyor. Türkiye’de 1996–2006 yılları arasındaki SGK verilerine göre iş kazalarının %8,71’i, meslek hastalığı vakalarının %49,20’si, sürekli iş göremezlik vakalarının %26,76’sı, ölüm vakalarının ise %10,05’i madencilik sektöründe meydana geldi.
Madencilik sektöründe uzmanların ve araştırmacıların, gaz ve toz patlamalarının önlenebilir olduğuna yönelik çalışmaları mevcut.
Fransızca bir kelime olan grizu, metanla havanın karışımını ifade ediyor. Yönetmeliklere göre yeraltı çalışmalarında patlayıcı ortama zemin hazırlayacak miktarda metan gazı çıkma ihtimalinin olduğu yerler grizulu kabul ediliyor.
Kimyasal formülü CH4 olan metan renksiz, kokusuz ve yanıcı bir gaz. Metan gazı; ömürleşme, kömürün kökeni olan ve su altında havasız kalan bitkilerdeki karbon, hidrojen ve oksijenin birbirleri ile yaptıkları kimyasal tepkimeler ile oluşur. Bu kimyasal tepkimeler neticesinde karbon oksijen ile birleşerek (CO2), oksijen hidrojen ile birleşerek (H2O) ve hidrojen karbon ile birleşerek (CH4) meydana geliyor.
Metan patlaması yeterli miktarda oksijenin, patlayıcı gazın CH4 bir araya gelmesi ve bir tutuşturucu kaynağı ile teması sonucunda gerçekleşiyor. Uzmanlara göre en güçlü patlama metan oranı yüzde 9 seviyesini aştığında meydana geliyor
Çalışma ve Sanayi Bakanlığı uzmanlarına göre metan, yeraltı maden işletmelerinde üç şekilde maden havasına karışabilir:
- Kazı sırasında ortama metan yayılması,
- Metan boşalması (arından ortama metan yayılımı),
- Ani metan çıkışı
Patlama sırasında ortamın genişliğine göre sıcaklık 1850–2650 dereceye kadar ulaşıyor.
YERALTINDA METAN GAZININ BİRİKMESİNİN ÖNLENİLMESİ
Yeraltında çalışılan madenlerde havalandırma düzenlemesinin, hava metan karışımındaki metan oranının %1 in altında tutacak ve dönüş yollarında metan gazı oranını %1 ‘i geçirmeyecek şekilde hesaplanması gerekmektedir. Madende havalandırma hesapları yapılırken, maden dahilindeki yerlere gereken miktarda temiz havanın gönderilmesi hususunda da hesaplamalar yapılmalıdır. Metan birikiminin önlenmesi için;
~ Metanın drenaj ile önceden tahliyesi tercih edilmelidir. Mümkün olduğu ölçüde bütün çalışma sahasının drene edilmesi faydalı olacaktır. Bunun dışında çalışılan yüzeyin metandan drene edilmesi için gereken önlemler alınmalıdır.
~ Grizulu madenlerde doğal havalandırma yerine mekanik havalandırma yapılmalı, emici ve üfleyici fanlar kullanılmalıdır. Ayrıca bu ocaklar için her fanın mutlaka yedekleri olmalı ve bir aksaklıkta devreye girmeleri sağlanmalıdır.
~ Maden ocaklarının havalandırma planları en ince ayrıntılarına kadar ve madenin tamamını kapsayacak hassasiyette yapılmalıdır.
~ Maden, içerideki havanın dışarıya çıkacağı şekilde havalandırılmalıdır.
~ Maden ocağında tasarlanan havalandırma sistemi basit olmalı, karmaşık havalandırma şebekelerinden kaçınılmalı fakat yapılan planlarda gereken havalandırma miktarları her zaman göz önüne alınmalıdır.
~ Çalışma alanında havalandırma doğal havalandırma ile aynı yönde yapılmalı ve ters havalandırmadan kaçınılmalıdır.
~ Aynaların havalandırılmasında aktif (temiz) hava kullanılmalıdır.
~ Aktif (temiz) hava öncelikle en alt kotlardaki çalışma yerlerine gönderilmeli ve daha sonra havalandırma sistemiyle maden içerisine dağıtılmalıdır.
~ Ortamdaki metanın tahliyesini sağlamaya yeterli havanın geçişine imkân verecek kesitte taban, tavan yolları oluşturulmalıdır.
~ Tali havalandırma yalnızca hazırlık işlerinde uygulanmalı, üretim panoları ana havalandırma sistemine bağlanmalıdır.
~ Gerektiğinde maden içerisindeki hava akımını kolaylıkla düzenleyebilecek şekilde ayarlanabilen havalandırma tertibatları yapılmalıdır.
~ Ayak eğimi 5 derece veya daha fazla olduğunda, hava akımı yönü aşağıdan yukarıya doğru olmalıdır.
~ Kaçaklar minimum seviyeye indirilmelidir.
~ Havalandırma kapıları düzgün ve kuvvetli şekilde kurulmalı, regülatörler gerekli yerlere ve standartlara uygun şekilde yapılmalıdır.
~ Çalışma yöntemi seçilirken, ayakların kolayca havalandırmasına olanak verecek ve öncelikle baş yukarılar olmak üzere kör bacaları en az içerecek nitelikte yöntemlerin seçilmesine dikkat edilmelidir.
~ Sistematik ölçümlerle havalandırma ve gaz emisyonu takip edilmelidir.
Türk İSG Mevzuatında Grizu Patlamaları
21/02/2004 tarih ve 25380 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği.
Bölüm C Yeraltı Maden İşletmelerinde Uygulanacak Asgari Özel Hükümler
- Yeraltı çalışmalarında patlayıcı ortam oluşması riski yaratacak miktarda metan gazı çıkma ihtimalinin olduğu yerler grizulu kabul edilir.
- Havalandırma bir veya daha fazla mekanik sistemle sağlanacaktır.
- Çalışmalar metan gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülecektir. Metan gazından kaynaklanacak riskleri mümkün olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınacaktır.
- Tali havalandırma sadece ana havalandırma akışı ile bağlantısı bulunan, ilerleme çalışmaları ve kurtarma çalışmalarının yapıldığı yerlerde uygulanacaktır. Üretim yapılan yerlerde, sadece işçilerin sağlık ve güvenliği için yeterli ek önlemler alınması şartıyla tali havalandırma yapılabilir.
- Belirtilen havalandırma ölçümleri, metan gazı ölçümleri ile birlikte yapılacaktır. Sağlık ve güvenlik dokümanında belirtilmesi halinde, üretim ünitelerinden dönüş havası içinde ve üretim yerlerindeki gazların birikebileceği yerlerde, metan gazı seviyesi sürekli olarak izlenecektir.
- Grizulu maden ocaklarında yalnız bu tür ocaklar için uygun olan patlayıcı maddeler ve ateşleyiciler kullanılır.
- Sigara içmek, içmek amacıyla tütün mamulleri ile alev ve kıvılcım çıkarabilecek her türlü maddeyi taşımak ve bulundurmak yasaktır. Alevle kesme, kaynak yapma ve benzeri diğer işlemlere, işçilerin sağlık ve güvenliklerini korumaya yönelik özel önlemler alınması kaydıyla sadece istisnai durumlarda izin verilir.
İdris Bingöl
1999 yılında Mersin’de doğdu. Aktif olarak Aydın’da Adnan Menderes Üniversitesinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği eğitim programına devam etmektedir. Daha önceden Turizm alanında eğitimini tamamlayan Bingöl, kendi yaptığı araştırmalar ve hedefleri doğrultusunda sağlık, emniyet ve çevre sektörüne adım atmayı amaçlayarak eğitim hayatını bu doğrultuda yönlendirmeye karar verdi. Öğrenim hayatının 2. yılına devam etmekle birlikte gündeme dair araştırmalarına ve çalışmalarına devam etmektedir. Öncelikli hedef olarak eğitim sürecini başarıyla tamamlamak isteyen Bingöl, ardından SEÇ kültüründe başarılı bir noktada olmayı hedeflemektedir.